Hoe is de pompoen het symbool van Halloween geworden?
Halloween is vooral een nacht van rituelen. Niet alleen in de Verenigde Staten: elke 31 oktober beleeft een groot deel van Europa dezelfde impuls van humor, angst en herinnering. De straten stromen vol met verklede families en vrienden, kinderen lopen door de deuropeningen met hun zakken snoep, huizen worden verlicht met kaarsen en trillende lampjes. En in het centrum van al deze beelden gloeit een uitgesneden pompoen.
Tussen alle tradities, de kostuums, de spookverhalen, de huizen die worden omgetoverd tot scènes van het bovennatuurlijke, is er één beeld dat de essentie van het festival samenvat: de pompoen. Het is op de veranda's van Amerikaanse buurten en in Europese keukens, in etalages en op de foto's die de netwerken overspoelen, waar een mollige baby poseert in een holle pompoen. Geen enkel ander voorwerp, noch spoken, noch vampiers, noch kaarsen, noch schedels, definieert zo duidelijk de grens tussen het speelse en het verontrustende van de Halloweenavond, vooral wanneer er een grotesk gezicht in is gekerfd en er binnenin een lichtje flikkert.
Als Kerstmis zijn boom heeft en Pasen zijn ei en konijn, dan heeft Halloween zijn pompoen. Maar hoe werd een bescheiden vrucht uit de tuin uiteindelijk een universeel symbool van de donkerste nacht van het jaar?
Van velden tot legendes
De oorsprong van de Halloween-pompoen gaat terug tot de riten van Samhain, het oude Keltische feest dat het einde van de agrarische zomer markeert. Op die nacht geloofde men dat de grens tussen de wereld van de levenden en de doden dunner werd en de volkeren van Noord-Europa staken vreugdevuren aan en sneden rapen om er beschermende lantaarns van te maken.
Na verloop van tijd vermengde dit gebruik zich met christelijke vieringen van Allerheiligen en wat ooit een landbouwritueel was, kreeg de boventoon van mysterie en nacht.
Deze gewoonte werd vergezeld door een Ierse volkslegende: die van Jack-o'-Lantern, een boer die veroordeeld was om rond te dwalen met een eeuwige sintel in een holle raap. Zijn verhaal gaf zijn naam aan jack-o'-lantaarns en later aan het meest herkenbare symbool van Halloween. Volgens verschillende studies over Europese folklore en 18e-eeuwse Ierse kronieken was het deze mengeling van ritueel en mythe waaruit de moderne traditie ontstond.
De sprong naar Amerika en de metamorfose van de toorts
Toen Ierse emigranten in de 19e eeuw de Atlantische Oceaan overstaken, brachten ze het verhaal van Jack en de gewoonte om rapen te snijden met zich mee. In Amerika ontdekten ze echter iets nieuws: pompoenen, die groter en overvloediger waren en gemakkelijker uit te hollen.
Die praktische vervanging veranderde de traditie voorgoed. Jack's jack-o'-lantern kreeg de vorm van een pompoen en werd het zichtbare gezicht van Halloween. Wat geboren werd als een boerengebaar werd uiteindelijk een wereldwijd icoon van licht en schaduw, dat elke herfst in miljoenen huizen over de hele wereld herhaald wordt.
In Spanje: aanpassingen en synergieën met onze herfsttraditie
Hoewel Halloween niet in Spanje is geboren, is het erin geslaagd om zijn weg te vinden naar onze herfstgewoonten, samen met de vieringen van 1 en 2 november, dagen die zijn gewijd aan de herdenking van de doden.
In de loop der tijd zijn verlichte pompoenen, kostuums en schoolfeesten op een natuurlijke manier geïntegreerd, waardoor het globale en het lokale zich vermengen. In agrarische regio's zoals Castilla-La Mancha, Murcia of Valencia stond de pompoen al veel eerder op tafel: in crèmes, stoofschotels of snoepjes.
Tegenwoordig kruisen deze binnenlandse wortels het pad van de internationale esthetiek. Versierde balkons, workshops in snijwerk en patisserieën met op pompoentaart geïnspireerde taarten maken deel uit van het herfstlandschap. In plaats van de traditie uit te wissen, vernieuwt deze fusie haar juist.
Waarom zijn we visueel gefascineerd door de uitgesneden pompoen?
De aantrekkingskracht van de uitgesneden pompoen gaat verder dan zijn vorm. Hij verleidt ons omdat hij een universeel idee samenvat: de spanning tussen schaduw en licht. Binnenin een pompoenlantaarn creëert een kaars of een klein peertje een hypnotiserend spel van reflecties en schaduwen, alsof de nacht zich voor een ogenblik laat temmen.
Deze mengeling van duisternis en helderheid verklaart veel van zijn aantrekkingskracht. De pompoen versiert niet alleen: hij krijgt een nieuwe betekenis. Hij verandert het alledaagse in een symbolische betekenis en verandert van een eenvoudige vrucht van het veld in een ritueel object.
Elke oktober, wanneer dat trillende licht vanachter een in een pompoen gesneden glimlach tevoorschijn komt, wordt het tafereel met dezelfde fascinatie herhaald: een eeuwenoud gebaar dat we, misschien onbewust, blijven interpreteren als een manier om de duisternis te overwinnen, al is het maar voor een paar uur.
Zo werd een uitgesneden pompoen met een lichtje erin de beste metafoor voor Halloween: de duisternis verlichten met creativiteit.
Patricia González
Opmerkingen